Dat pesten veel verdriet en schade veroorzaakt weten we allemaal. Er zijn allerlei tips en trainingen voor gepeste kinderen en programma’s om de pesters uit te leggen dat pesten echt heel fout is. Maar wat doe je als ouder als je kind wordt gepest?
Niet alle kinderen vertellen thuis dat ze worden gepest. Ze schamen zich, denken dat het hun eigen schuld is, denken dat ze niet geloofd worden of zijn binnenvetters. En heel jonge kinderen zijn nog niet zo verbaal. Natuurlijk ken jij je kind het beste en merk je afwijkend gedrag op, maar soms kan het lang duren voordat je in de gaten hebt dat je kind op school of in de buurt wordt gepest.
Het is een optelsom van kleine dingen, van te vaak een blauwe plek, een opmerking over iets tegen zijn zin moeten doen, nukkig gedrag als je kind uit school komt. Vertelt jouw kind regelmatig gekke, vervelende voorvallen waarbij het zich niet lekker voelde, komt je kind nooit vrolijk uit school of zie je best veel schrammen en bulten, dan kán pesten een probleem zijn.
De volgende signalen geven aan dat je kind niet lekker in zijn vel zit:
- Vaak buikpijn of hoofdpijn hebben.
- Niet naar school willen.
- Van school willen veranderen.
- Opeens slechte schoolresultaten.
- Slecht slapen.
- Piekeren.
- Veel alleen willen zijn.
- Vaak boos worden.
- Veranderen van vrolijk naar somber en op zichzelf.
Dat laatste is natuurlijk vreselijk om te zien. Je zou de neiging kunnen hebben zelf verdrietig te reageren of zelfs geïrriteerd te raken. Probeer je eigen gevoel even opzij te zetten en je te richten op je kind. Het gaat nu vooral om luisteren en te laten merken dat je er bent voor je kind.
Open het gesprek, je mag best zeggen wat je waarneemt, een verandering of boosheid en verdriet (bij je kind, niet je eigen emoties). Vraag dan wat er aan de hand is. Wil je kind niet praten? Laat het dan. Maar beëindig het gesprek wel met zeggen dat je kind altijd naar je toe mag komen als het wel wil praten.
Leg geen druk en laat merken dat je kind in vertrouwen over dingen met je kan praten. Je kind moet zich veilig bij je voelen, wil het over iets willen praten.
Het gesprek
Je hebt nu in elk geval aangegeven dat je ziet dat er iets niet goed gaat. Is je kind eraan toe je in vertrouwen te nemen – en misschien kon het dat meteen al – luister dan vooral. Dat betekent dat je niet oordeelt, het verhaal bagatelliseert, meteen over je eigen jeugd en stoerheid of problemen vertelt, je onvermogen laat zien of direct heel erg boos wordt. Parkeer je emoties.
Maak vooral niet meteen ruzie met ouders van pesters of met school en blijf kalm. Zo laat je je kind zien dat je een probleem ook op een rustige manier kunt oplossen.
Zeg je kind dat je blij bent dat het je in vertrouwen neemt en dat het best boos, bang of verdrietig mag zijn. Emoties (die van je kind voor nu) mogen er zijn. Prijs je kind voor zijn moed zijn probleem met je te delen.
Pesten of plagen?
Probeer terwijl je het verhaal van je kind serieus neemt onderscheid te maken tussen pesten en plagen.
Plagen gebeurt zo af en toe, de machtsposities wisselen, er is niet één de baas. Plagen gebeurt over en weer en niet opzettelijk om de ander pijn te doen of te kwetsen. Wat niet wil zeggen dat dat niet het gevolg kan zijn.
Pesten is stelselmatig, vaak langdurig en de rollen zijn onveranderlijk. Het slachtoffer is altijd het slachtoffer, de machtsverhoudingen liggen altijd scheef. Vaak is er één slachtoffer dat gepest wordt door een hele groep. Pesten gebeurt stiekemer dan plagen en heeft wèl als doel de ander te vernederen, te kwetsen en pijn te doen. Er is vaak één pester die geholpen wordt door meelopers die opzien tegen de pester.
Bij pesten móet er iets veranderen.
Breng het in kaart
Denk je dat er sprake is van pesten, probeer dan helder te krijgen wat er precies gebeurt. Vraag wat de pester zegt en doet en hoe je kind hierop reageert. Vraag ook hoe je kind zich hierbij voelt.
Bouw een dossier op. Laat je kind alles bewaren wat als bewijs kan dienen zoals screenshots, briefjes en mailtjes. Laat je kind ook opschrijven wanneer en hoe het wordt gepest. Een pestlogboek als het ware.
Kweek zelfvertrouwen
Het is een dooddoener en kan voelen alsof de pester wegkomt met zijn gedrag als je aan je kind gaat sleutelen in plaats van aan de pester. Maar feit is dat hoe je met situaties omgaat het meest in je bereik ligt. Dat geldt ook voor je kind. Anderen verander je niet zo gemakkelijk, je eigen houding veranderen is ook niet eenvoudig, maar je hebt er wel meer invloed op.
Zorg dat je kind steviger in zijn schoenen komt te staan. In de eerste plaats door aan zijn zelfvertrouwen te werken. Zoek hobby’s en vrienden waar hij zich goed bij voelt. Zelfvertrouwen werkt als een tegengif tegen pesten. Het pesten heeft minder effect, want de gepeste voelt zich minder snel gekleineerd, hij weet wat hij waard is.
Het is ook belangrijk te leren inzien welke verantwoordelijkheid bij wie ligt. De pester is verantwoordelijk voor het pesten, de gepeste voor de wijze hoe hij ermee omgaat. Dit geeft ook inzicht in verschil in gedrag tussen mensen, verschillen in karakter, in sterke en zwakke kante van mensen. Dat zijn waardevolle inzichten die helpen om te leren leven met verschillen en om gezonde relaties aan te gaan.
Natuurlijk blijft het pesten akelig en is het gedrag van de pester niet ok. De gepeste mag weten dat dit gedrag een tekortkoming is van de ander en dat hij niet de oorzaak van het pestgedrag. Jouw kind mag zichzelf zijn. Er is nooit een gegronde reden om iemand te pesten.
Geef handvatten om te reageren
De gepester hoeft dus niet alles weerloos over zich heen te laten komen en mag best reageren. Zolang er geen fysieke dreiging is, niet door te slaan en ook niet door terug te pesten.
Mogelijk wel door iets terug te zeggen. Als er iets wordt geroepen, zou je kind kunnen blijven staan, de pester kunnen aankijken en zeggen ‘Ja, dat klopt, zit je ermee?’.
Dat vereist wel dat je kind daar voldoende zelfvertrouwen voor heeft. Ook oefening kan helpen. Doe thuis een rollenspel. Speel na wat de pester zegt en laat je kind reageren zoals het in het echt reageert. Bedenk samen een andere reactie waarmee de pester de mond wordt gesnoerd, waarom de meelopers moeten lachten (humor) of waardoor er respect wordt afgedwongen. En oefen dit net zolang totdat je kind dit vloeiend in het volste vertrouwen zou kunnen zeggen.
Een andere oplossing is meteen naar de juf of meester gaan en vertellen wat er gebeurt. Al is er een risico dat het pesten hierdoor juist verergert. Maar op dat moment is je kind in elk geval geholpen.
Laat de keuze in elk geval bij je kind. Dat moet doen waar het zich het beste bij voelt. De regie houden bevordert óók het zelfvertrouwen.
Maatregelen op school
Een gesprek met school is een goed idee. De school heeft immers de plicht om voor een veilige leeromgeving te zorgen. Een antipestbeleid is zelfs verplicht! (Een antipestprotocol overigens niet, beleid zijn doelstellingen met mogelijke maatregelen, een protocol is een vaststaand draaiboek hoe te handelen). Op veel scholen is er een pest-coördinator aanwezig.
Betrek je kind bij het gesprek. Zo’n gesprek is waarschijnlijk niet gemakkelijk voor je kind. Geef het ook hier de regie. Laat het de punten opschrijven die jullie bespreken. Kies een geschikt moment voor het gesprek. En beteugel je emoties. Jouw doel is om de emotionele en fysieke veiligheid van je kind te waarborgen. Voer een zakelijk gesprek met dat doel voor ogen en laat je niet afleiden door je eigen emoties.
Nu de leerkracht is geïnformeerd kan die gericht de pesters aanspreken en de situatie in de gaten houden. Misschien helpt het als je kind een andere plek in de klas krijgt.
Maak concrete afspraken met de school en plan een vervolgafspraak in. Spreek af dat je kind altijd naar de leerkracht toe kan komen, voor, tijdens en na de les.
Andere ouders
Het is goed mogelijk dat jouw kind niet het enige kind is dat wordt gepest. Heb je een idee welk kind nog meer de pineut is, leg dan contact met andere ouders (licht je kind hierover in). Samen staan jullie sterker, ook in het contact met school.
Contact met de pesters
Als ouder heb je soms de behoefte om op de pesters af te stappen. Niet doen! Je erkent ermee dat je kind het niet zelf afkan. De kans dat de pester stopt met pesten na een preek of een straf door jou is erg klein. Doorloop eerst bovenstaande stappen en bekijk wat er gebeurt.
Geen schuldige
Er is een bijzondere aanpak waarbij de situatie analytisch en neutraal wordt benaderd. Beschuldigingen worden niet geuit, er wordt ook niet gestraft. Het is een soort mediation. Eerst wordt de gepeste gevraagd naar zijn gevoelens rond het pesten. Dan worden pester en meelopers erbij gehaald en het slachtoffer mag (laten) vertellen wat het pesten met hem doet.
Dan wordt samen gezocht naar een oplossing. Zouden de meelopers bijvoorbeeld het pesten kunnen veroordelen of zelfs melden?
Pestbriefje
Als het pesten niet stopt, is er nog het Pestbriefje, bedacht door Rinus Rodenburg, vader van een gepest kind. Pester en gepeste doen beide hun verhaal op papier. Vervolgens worden de ouders van de dader geconfronteerd met het gedrag van hun kind en de gevolgen voor het slachtoffer. Die krijgen de kans om hun kind te corrigeren. Lukt dat niet, dan worden deze ouders uitgenodigd op school voor een gesprek.
Houd het pesten dan nog niet op, dan kun je eerst de school aan de verplichting herinneren een veilige omgeving te bieden aan iedereen. De bedenker van het Pestbriefje raadde aan desnoods juridische stappen te nemen. Zaak-, letsel-, psychische- en emotionele schade waaronder de derving van levensvreugd, kan – zo stelt Rodenbrug – kan op de ouders van de pester worden verhaald. Helaas is Rinus Rodenburg in 2021 overleden en bestaat de website van het Pestbriefje niet meer. Maar op zijn LinkedIn-profiel is nog wel de voorbeeldbrief te vinden die je kunt sturen aan de ouders van de pester.
Tegen een dader die fysiek geweld gebruikt, kan overigens ook aangifte worden gedaan.
Kies voor je kind
Je kunt deze strijd verbeten voeren, maar het is ook belangrijk dat je je tijd steekt in je kind omringen met liefde en veel tijd met hem doorbrengt. Zo heeft het één plek waar hij wordt gewaardeerd en liefde ontvangt. Wissel van school als het pesten te gortig en wordt en de school niet adequaat reageert.
Jouw zorg samen met je daadkracht is een goed voorbeeld voor je kind van hoe je met problemen kunt omgaan.
Fotocredits: Kinderen en zelfvertrouwen door marketingweek, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
