Vanavond gaan de kinderen langs de deuren. Er wordt gezongen en er branden lampjes in uitgeholde groenten en lampionnetjes. Sint Maarten is een intiem feest met een moraal: dat van geven en licht brengen in de duisternis.
Sint Maarten was in de Middeleeuwen populairder dan Sinterklaas. Het was oorspronkelijk een religieus feest, vernoemd naar de heilige Sint Martin, die als Martinus geboren werd in de stad Savaria (Szombathely, in het huidige Hongarije).
Martinus geeft aan bedelaar
Halverwege de vierde eeuw na Christus was Martinus als Romeins ruitersoldaat gelegerd in Gallië. Volgens de overleveringen kwam hij op een dag in de stad Amiens een schaars geklede bedelaar tegen die vroeg om een aalmoes. Martinus scheurde meteen zijn mantel in tweeën om de helft aan de man te geven. De andere helft gaf hij niet, omdat die niet van hem was, maar van het leger en dus eigenlijk van de keizer van Rome.
Later in de nacht droomde hij dat het eigenlijk Jezus was aan wie hij de helft van zin mantel had gegeven. Daarop nam Martinus ontslag als soldaat. In het jaar 370 stichtte hij bij Poitiers de eerste kloostergemeenschap van West-Europa. Het jaar erop werd Martinus door de bevolking tot bisschop van Tours gekozen. Hij kreeg de bijnaam ‘Milde Maarten’, omdat hij vredelievend heidendom en ketterij bestreed.
Eerste winterdag
27 jaar later, in het jaar 397, overleed hij aan koorts. Martinus was toen ongeveer tachtig jaar oud. Hij werd begraven op 11 november, wat sinds zijn heiligverklaring in de vijfde eeuw zijn officiële gedenkdag is. In de katholieke traditie wordt Sint Maarten beschouwd als schutspatroon van bedelaars, maar ook van kinderen, herders, vee, wijnbouwers en dronkaards (mits bekeerd).
Sindsdien wordt de sterfdag van Sint Maarten in heel Europa gevierd. Deze feestdag gaat dat vooraf aan de periode van vasten van de advent die op 12 november begint. Hoewel het oorspronkelijk een zuiver religieus feest is, sloeg Sint Maarten extra aan, doordat het samenviel met de landbouwcyclus. Het vee staat tegen die tijd op stal en de meeste buitenwerkzaamheden voor boeren lopen ten einde. De 11e van de 11e is volgens de landbouwkalender de eerste winterdag. Volgens diezelfde kalender had het feest nog een voorspellende waarde: ‘Nevels in Sint-Maartensnacht maken de winter kort en zacht’.
Hoewel het feest tegenwoordig niet meer religieus van aard is, is het wel leuk om dit verhaal te delen met de kinderen en de viering zo een meerwaarde te geven.
Sint Maarten-pompoenen
Tegenwoordig is Sint Maarten vooral een feestdag voor kinderen waarop ze langs de deuren gaan met een papieren gekochte of handgemaakte lampion. Zodra de zon onder gaat, rond deze tijd al om 17 uur, vertrekken de kinderen. Het is vertederend te zien hoe kinderen met liedjes en lichtjes deze koude winteravond verwarmen.
De lichtjes zijn een overblijfsel van vreugdevuren waarom men dansten in de Middeleeuwen tijdens Sint Maarten. Met brandende fakkels hielden rivaliserende jeugdgroepen soms hele fakkelgevechten. Later werden de fakkels vervangen door uitgelepelde rapen en suikerbieten met een kaarslichtje die met een koord werden opgehangen aan een stok. In Limburg eindigen de optochten soms nog altijd in een vreugdevuur.
Hoewel tegenwoordig vaak wordt gelopen met papieren lampionnen, zie je soms geheel volgens de oude traditie ook nog wel uitgeholde pompoenen. En in Groningen zelfs suikerbieten die vroeger ook veel werden gebruikt. Op Vrije Scholen worden voor de kleuters winterwortels prachtig uitgesneden.
Hier een leuk voorbeeld voor een lantaarn van een pompoen:
Speciale Sint Maarten-liedjes
Er zijn geen strikte regels over welke de liedjes en versjes die kinderen opzeggen of zingen. Veel kinderen maken hun eigen grappige rijmpjes.
Een oud versje is:
Sint Maarten wat is het koud
geef me een turfje of wat hout
geef me een half centje
dan ben je m’n beste ventje
geef me een appel of een peer,
dan kom ik het hele jaar niet meer.
of deze:
Sinte Maarten krikske vuur
Leg de pannenkoeken op het vuur
We hebben al zo lang gelopen
Nergens gaan de deuren open
Geef ons een pannekoek uit de pan.
Het volgende lied kennen de meeste ouders wel van de Vrije school:
Ik loop hier met mijn lantaarn
En mijn lantaarn met mij
Daarboven stralen de sterren
Beneden stralen wij
Mijn licht gaat aan, ik loop vooraan,
rabimmel rabammel rabom
Mijn licht gaat uit, ik ga naar huis,
rabimmel rabammel rabom
Hier vind je meer liedjes voor Sint Maarten, met klank en tekst.
Sint Maarten is vooral veel snoepen
En dan krijgen de kinderen snoep. Veel snoep. Na 20 keer een liedje zingen hebben ze de zakken en monden vol pepernoten, lollies, toffees en zuurtjes. Fruit wordt niet echt gewaardeerd. Dat merk je als je beide aanbiedt. Met wat moeite lukt het je dat de kinderen gezond snoepen.
Wat doe je met de verzameling? Berg het op zodat het langzaam uit het geheugen verdwijnt en wordt vervangen door Sinterklaassnoep. Of laat ze zoveel eten als ze op kunnen. Neem eventele buikpijn of misselijkheid voor lief, ze zijn erna wel even klaar met snoepen. Bovendien: wat tandbederf betreft gaat het niet om de hoeveelheid, maar om de frequentie. Je tandarts zal dit beamen.
Wil je nog iets iets gezond eten als je terugkomt van de Sint Maarten-tocht? Maak dan deze linzen-pompoensoep alvast klaar. Hoef je die alleen nog maar even op te warmen als jullie thuis komen. Heerlijk na een wandeling door de kou. Ik wens je een fijne Sint Maarten toe!
Fotocredits: Foto langs deur, Reinire Sierag Sint Maarten door Joost Cornelisz Droochsloot, via Wikimedia Common Foto papieren lampions, Micha L. Rieser via Creative Commons Bron geschiedenis: Jef de jager, Rituelen en Tradities
