Driekoningen was ooit belangrijker dan Sinterklaas, maar wordt nu vooral uitvoerig gevierd op vrije scholen en in het katholieke zuiden. Wat is de betekenis van deze christelijke feestdag en hoe vier je deze eeuwenoude traditie met de kinderen?
Voor de meeste mensen betekent 6 januari het einde van de kerstperiode. De kerstboom gaat de deur uit en elkaar Gelukkig Nieuwjaar wensen kan nog net.
Wie weet nog dat op deze christelijke feestdag door zowel katholieken als protestanten wordt gevierd dat drie wijzen baby Jezus in Bethlehem bezochten? De wijzen zagen een wonderlijke ster aan de hemel staan die hen uiteindelijk de weg naar hem wees. De ouders van Jezus wordt op dat moment duidelijk dat Jezus een belangrijke opdracht in zijn leven heeft. Niet iedereen krijgt immers kraamvisite van wijzen uit verre landen.
Drie wijze koningen
Hoewel in de bijbel (Evangelie volgens Mattheus) nog sprake is van wijzen, kregen zij in de derde eeuw de titel koning. En in de achtste eeuw werden er namen, leeftijden en een herkomst bij bedacht. De zestiger Melchior kwam uit Europa, de veertiger Balthasar uit Azië en de twintiger Caspar uit Afrika. Zo vertegenwoordigden ze de hele wereld en konden mensen zich overal vereenzelvigen met het christelijk geloof. Dat was handig voor de kerstening.
De ‘koningen’ gaven goud, wierrook en mirre, dat symbool stond voor respectievelijk het koningschap, voor Jezus’ goddelijke afkomst en voor het feit dat dit kindje zou lijden in zijn leven.
Gruwelijk weetje: het bezoek van de wijzen aan Jezus – koning der Joden – was voor koning Herodes aanleiding alle jongetjes tot twee jaar te laten doden. Een verhaal waaraan door sommigen wordt getwijfeld.
Weersverwachting
Door Driekoningen op 6 januari te plaatsen, kreeg de kerk het volk mee in de viering. Want deze datum markeerde ook de lengte der dagen en de komst van de lente, iets dat gevierd mag worden in een tijd zonder elektrisch licht en centrale verwarming.
Zo ontstond de volksspreuk Met Driekoningen lengt de dag zoveel een geitje springen mag. Niet dat het al warmer wordt, want een weerspreuk luidt Als driekoningen is in ’t land, komt de vorst in ’t vaderland. En De Drie Koningen doen de dagen lengen en de nachten strengen. Maar dan wel weer Zet met Driekoningen ramen en deuren open, want wind met Driekoningen brengt zegen.
Driekoningen geen vroom feest
Was Driekoningen eens grootser dan Sinterklaas, in de loop der tijd ging met name de protestantse kerk de strijd aan met het feest. Dat had te maken met de uitbundige viering van het feest, het was niet vroom genoeg. In 1574 werd het feest door de protestanten als christelijke feestdag geschrapt. Toch bleef het volk vrolijk doorzingen, één van de onderdelen van het feest waarbij (arme) kinderen met een brandende ster van deur tot deur gingen om aalmoezen bij elkaar te zingen.
In Amsterdam verdwenen de sterrezangers pas aan het begin van de negentiende eeuw. In Brabant, Gelderland, Limburg en op het platteland van Noord-Holland bleef het driekoningenbrood en het sterrezingen nog wat langer bestaan.
Dat het feest erg populair was is te zien aan de vele schilderijen uit de achttiende eeuw waarop het is verenigd. Zo heeft de schilder Jan Steen heeft het driekoningenfeest vijftien maal verbeeld. Te zien is dat het feest vroeger uitbundig met eten, drank en zang werd gevierd.
Lees meer over de geschiedenis van Driekoningen op de website van schrijver en cultureel antropoloog Jef de Jager.
Driekoningen tegenwoordig
In sommige landen wordt Driekoningen nog steeds gevierd, als een soort sinterklaasfeest.
In Spanje zijn de dag ervoor overal optochten met Los Reyes Magos te paard. De meereizende prinsen en prinsessen gooien snoepgoed naar de kinderen en krijgen daar mandarijnen, cognac, walnoten en water voor terug. Een postwagen aan het eind van de stoet neemt verlanglijstjes van de kinderen mee. En de volgende dag liggen de cadeautjes in een schoen onder de kerstboom.
Ook in Italië zetten kinderen hun schoen. Hier brengt een lelijke heks de geschenken rond. Van La Befana wordt gezegd dat zij geen tijd had gehad om de drie koningen te ontvangen. Als straf moest ze zelf naar het kindje Jezus op zoek. Dat kan elk kind zijn, vandaar de cadeautjes.
In Nederland zijn nog wat restanten over van het Driekoningenfeest. In Tilburg en ’s-Hertogenbosch wordt het nog altijd uitvoerig gevierd. Ook in Weert en Maastricht staan Driekoningenstoeten op het programma gezet. In Brabant staat het feest inmiddels op de nationale lijst van immaterieel erfgoed.
Kinderactiviteiten voor Driekoningen
Het zingen en de Koningstaart zijn overgebleven volkse gebruiken van Driekoningen.
Kinderen gaan verkleed als Caspar, Melchior of Balthazar van huis tot huis en zingen driekoningenliederen met een lampionnetje in de hand. Ze krijgen als beloning snoep of geld.
Herstel deze traditie in ere en spreek met wat buren af dat de kinderen aan het einde van de dag, als het donker wordt, met hun lantaarntje mogen langskomen. Ga dan, samen met je kinderen, zingend langs de deuren. Je kunt daarbij zelf sterren maken met lichtjes erin of een kroontje. Op Pinterest vind je leuke ideeën.
Leer ze vooraf dit oude Driekoningenlied:
Koningstaart
Op Driekoningen is het gebruikelijk Koningstaart of Koningsbrood te bakken: een platte taart van speciaal amandeldeeg. Traditioneel zat er een bruine boon of een muntstuk in verstopt. Wie het stuk taart of brood had, was voor die dag de ‘koning” (de baas).
Bak samen een cake of taart waar je een boon in verstopt. Bak bijvoorbeeld de Driekoningentaart van de beste kerstbakker van Heel Holland Bakt.
Eet de taart met een glaasje limonade samen met vriendjes en vriendinnetjes Wie de boon vindt is die dag de koning en mag bijvoorbeeld zeggen wat jullie gaan eten. Ook kun je de winnaar een cadeautje geven.
Koningsbrief
Een ander oud gebruik is een grabbelton met briefjes. Één van de grabbelaars vind de Koningsbrief die moeten worden voorgelezen. Je kunt er een opdracht in verwerken. Op het eind kun je de ‘koning’ trakteren op iets wat hij/zij kan uitdelen.
Veel plezier vandaag met Driekoningen!
👉 Lees ook over het feest van Sint Maarten.
Fotocredit: Schilderij Driekoningen van Rogier van der Weyden,1393-1564 (foto Heleen Meijer), gepubliceerd onder Creative Commons
