Wie heeft Moederdag bedacht?

We vieren het elk jaar, maar eigenlijk wisten we niet waarom. Waar komt Moederdag vandaan? Is het een commerciële feestdag bedacht door winkeliers? De oorsprong van Moederdag is heel anders dan je misschien verwacht…

Moederdag is een dag om moeders te verwennen en de rol die zij hebben binnen het gezin en de samenleving te eren. Onze dankbaarheid voor alles wat ze voor ons doen en betekenen, uiten we in het geven van ontbijt op bed, bloemen en cadeautjes.

Moeder der goden

Oorspronkelijk werden niet moeders van vlees en bloed geëerd, maar de Griekse godin van vruchtbaarheid en moederschap Rhea. Zij was de moeder van de oppergod Zeus en de goden Poseidon, Hades, Hera, Demeter en Hestia.

Het feest ter ere van Rhea vond plaats op de 15e dag van maart en was nogal onstuimig, orgies waren niet vreemd. Die gezelligheid was de reden dat het feest erg geliefd was en van de zesde tot de vierde eeuw voor Christus op steeds meer plekken in Klein-Azië (huidige Griekenland, Turkije, zuidelijke Balkan) werd.gevierd. Vooral op Kreta was het feest erg in trek.

In 205 voor Christus bereikte het populaire feest Rome. De Romeinen gebruikten het feest voor de verering van hun eigen moeder der goden, Cybele, en breiden het feest uit tot drie dagen met offers de tempel van Cybele (bijnaam Magna Mater, Grote Moeder), spelen en maskerades.

De christelijke Moederdag

Na de komst van Jezus Christus veranderden de eerste christenen het feest in een verering van Maria, de moeder van Jezus Christus. Het feest werd rustiger. Het eerste West-Europese land waar in de vijftiende eeuw dit christelijke feest werd gevierd was Groot-Brittannië. Deze Mothering Sunday werd op de vierde zondag in de Vastentijd, dus vóór Pasen, gevierd. In 1644 verviel voor het eerst deze christelijke betekenis en werd Moederdag op seculiere wijze gevierd.

Vrije dag voor arbeiders

Hoewel de datum bleef – en tot op de dag van vandaag in Groot-Brittannië de dag is waarop moeders worden geëerd – kreeg de vierde zondag tijdens het vasten in de zeventiende eeuw langzamerhand een andere betekenis. Niet langer werd alleen Maria geëerd, maar steeds vaker alle moeders.

Veel arbeiders woonden bij hun rijke werkgevers in, ver weg van hun ouders. Op de vierde zondag tijdens de vastentijd mochten ze naar huis. Voor hun moeder kregen ze dan bloemen en cake mee. Nog steeds is het in Groot-Brittannië gebruikelijk op Moederdag een specifieke cake te eten. Ook het geven van bloemen is een gebruik geworden, ook buiten Groot-Brittannië.

De Amerikaanse Moederdag

Maar de Moederdag zoals we die heden ten dage vieren, is vooral geïnspireerd door een Moederdag die in Amerika ontstond.

Dichteres Julia Ward Howe riep in 1872 op tot een internationale dag om vrede en moederschap te vieren Ward Howe was voorvechtster van vrouwenrechten en schrijfster van het strijdlied ‘The Battle Hymn of the Republic’, een hymne die de Amerikaanse Burgeroorlog (1861 – 1865) bezingt die ten grondslag ligt aan de vorming van de huidige Verenigde Staten. Op Moederdag zouden vrouwen moeten samenkomen en naar preken luisteren, bidden voor vrede en hymnen zingen. Moederdag zou zo een manier zijn om wereldwijde eenheid te bevorderen na de Amerikaanse Burgeroorlog en de Frans-Duitse Oorlog in Europa.

Ze vond een medestander in Ann Reeves Jarvis, vrouw van een methodistische predikant in Grafton. Zij had zeven van haar elf kinderen verloren in de burgeroorlog en organiseerde al tijdens deze oorlog zogenaamde Mother’s Day Work Clubs om voor voedsel en medicijnen voor hulpbehoevende moeders te zorgen. Na de oorlog ging ze verder met Mother’s Friendship Day, om de pijn van de burgeroorlog voor alle moeders die op het slagveld zonen waren kwijtgeraakt te verzachten.

In 1906 overleed Ann Reeves Jarvis. Een jaar later op 12 mei besloot haar dochter Anna Marie Jarvis haar moeder te eren door in de kerk alle vrouwen een anjer (de lievelingsbloem van haar moeder) te geven. Ze herhaalde dit elk jaar bij zondagsscholen en kerkelijke jeugdverenigingen. Met brieven probeerde ze politici ertoe te bewegen de tweede zondag in mei tot een officiële Moederdag uit te roepen. In 1911 had ze het voor elkaar dat in bijna elke staat Moederdag werd gevierd. In 1912 richtte Anna Maria Reeves de Mother’s Day International Association op. In datzelfde jaar werd Moederdag een algemene kerkelijke feestdag voor de Methodistische Episcopale Kerk in Amerika

Iemand anders pleitte gedurende die periode óók voor een speciale Moederdag. Frank Hering, voormalig footballcoach en faculteitsmedewerker aan de Universiteit van Notre Dam, hield al in 1904 voor de Fraternal Order of Eagles (een Amerikaanse gezelligheidsclub en weldoenersorganisatie) een pleidooi om een nationale zondag in het jaar te roepen om moeders te eren. De Fraternal Order of Eagles ging dit inderdaad vieren.

In 1914 besloot president Woodrow Wilson dat elke tweede zondag in mei voortaan Mother’s Day zou zijn, een nationale feestdag.

Anna’s strijd

De kinderloze Anna Maria Reeves ontleende haar identiteit aan de Moederdag. Ze vond dat Frank Hering haar idee had gekaapt en was erg teleurgesteld dat christelijke organisaties de dag gebruikten om geld op te halen. Dat was weliswaar voor goede doelen, maar in die tijd konden inzamelen nog niet zo goed gecontroleerd worden als nu, het stond Anna tegen dat profiteurs de dag zouden misbruiken om zelf geld te verdienen. Ze riep op het te melden als organisaties de dag gebruikten om geld op te halen.

Anna procedeerde veel om zich het juridische en intellectuele eigendom van de Amerikaanse Moederdag toe te eigenen. Tevergeefs. Moederdag werd in steeds bredere kring gevierd en het min of meer religieuze karakter van de dag werd steeds wereldser. De dag ging steeds vaker gepaard met uitbundige bossen bloemen en werd steeds commerciëler.

Anna bleef wijzen op het integere karakter van deze bijzondere dag en had zelf geen financieel voordeel aan de dag. In 1910 overleed ze.

Moederdag in Nederland

Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog raakte Moederdag in Europa pas sinds de jaren twintig bekend.

In 1925 werd de eerste Moederdag in Nederland gevierd. Al in 1916 probeerde het Leger des Heils de dag in Nederland te introduceren wat gezien de methodistische oorsprond niet vreemd was , maar dat sloeg niet aan. Dat gebeurde wel toen in 1924 de Koninklijke Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde Moederdag met veel bombarie introduceerde. Op lagere scholen werden bijvoorbeeld pamfletten verspreid met het verzoek die in de klas te bespreken. ‘De plaats, welke de Moeder als regel inneemt in het huisgezin, is zoo voornaam, dat men werkelijk wel eens nationaal ‘De Moeder’ mag herdenken’, was te lezen.

In Rotterdam werden in 1927 30.000 tulpen op scholen uitgedeeld die de kinderen aan hun moeder mochten geven, omdat het Moederdag was. Ze hoopte zo de bloemenverkoop in Nederland te stimuleren. Dat lukte, want tot op heden is een bos bloemen het populairste moederdagcadeau.

Ook de banketbakkers zagen in Moederdag een mogelijkheid om hun afzet te vergroten. In 1938 trokken ze door Amsterdam met hun karren, met een groot bord met de tekst: ‘Viert Moederdag’. Elk jaar gaf de banketbakkersschool een enorme moederdagtaart aan de koningin. Destijds hoorde taart bij Moederdag, maar inmiddels niet per se.

Moederdag voor Duitse moeders

Even raakte Moederdag besmet, omdat ze tijdens het naziregime werd gebruikt als Dag voor de Duitse Moeders. Vrouwen die veel kinderen hadden gekregen, werden dan beloond met medailles. De herinnering hieraan is gelukkig alweer vervaagd en Moederdag is weer een leuke dag.

In de jaren vijftig en zestig werd Moederdag door Brabantse en Limburgse katholieke vrouwenverenigingen en boerinnenbonden gevierd op 11 oktober, als de kerkelijke feestdag van Maria Moederschap. De dag werd hier in verenigingsverband gevierd met lezingen en een koffietafel. Inmiddels wordt ook in deze provincies Moederdag in mei gevierd.

In de jaren zeventig en tachtig tonden kritische moeders op die Moederdag zagen als een zoethoudertje voor hun werk als moeder het hele jaar. Ze wilden zich ontplooien en niet worden beloond voor het huishouden. De kritiek was tijdelijk en Moederdag wordt weer uitgebreid gevierd met ontbijt op bed en cadeautjes.

Moederdag wereldwijd

Tegenwoordig wordt Moederdag in 46 landen gevierd. In Amerika, Japan, Australië en in de meeste landen van Europa gebeurt dat op de tweede zondag van de maand mei. Maar in Frankrijk wordt Moederdag op de laatste zondag van mei gevierd, tenzij Pinksteren op die dag valt, dan is het de eerste zondag in juni. In Spanje wordt El día de la Madre de eerste zondag in mei gevierd.En in het Verenigd Koninkrijk valt Moederdag op Halfvasten, de vierde zondag van de vastenperiode, dus drie weken voor Pasen.

In het Midden-Oosten en veel landen in Azië is dit altijd op 10 mei. In Portugal, Spanje, Hongarije, Oostenrijk, Hongkong en Taiwan vieren kinderen Moederdag op de eerste zondag van mei. In Zweden juist op de laatste zondag van de maand mei. Mexico, Pakistan, Oman en Qatar vieren Moederdag de tweede zaterdag van mei.

Antwerpen is een verhaal apart. Voordat de Amerikaanse Moederdag bekend was, stelde de Antwerpse kunstenaar en schepen Frans van Kuyck in 1913 een Moederdag voor op 15 augustus, de feestdag van Maria, sinds 1124 de patrones van de stad. De reden hiervoor was het gezin weer te eren, omdat de sociale orde wat hem betreft was verstoord. En moeder had een belangrijke rol in het gezin en de maatschappij.

Van Kuyck organiseerde en promootte grootschalig de dag die alleen in Antwerpen sindsdien op 15 augustus wordt gevierd, de dag van de grote Mariaprocessie. Buiten Antwerpen wordt ook in Costa Rica Moederdag op 15 augustus gevierd.

Bronnen:
National Geographic
Meertens
Wikipedia