Elke mens wordt geleid door gevoel, wil en verstand. Bij kinderen overheerst nog het gevoel. Het is goed dat kinderen leren ook de wil en verstand te gebruiken, zodat ze weloverwogen keuzes leren maken en nadenken voordat ze doen. Hoe doe je dat?
Gastblog
Laten we eerst de drie begrippen ‘gevoel’, ‘wil’ en ‘verstand’ onderzoeken, te beginnen bij ‘gevoel’.
Een gevoel ontstaat meestal na een fysieke sensatie of emotionele ervaring (vaak meerdere ervaringen). Een gevoel kan positief of negatief zijn. Je gevoel bepaalt je stemming. Wie zich goed voelt, gaat goed om met zichzelf en de medemens.
Emotie lijkt hetzelfde, maar het gaat dieper dan gevoel en ontstaat in het onderbewustzijn. Je wordt echt geráákt, in positieve of negatieve zin. Meestal worden emoties getriggerd door een directe ervaring. Emoties kunnen zich uiten in gedachten, verlangens en acties. Dat gebeurt meestal direct en soms op overdreven wijze, zowel in positieve als negatieve zin.
Hoe gevoel gedrag bepaalt
Ons gevoel bepaalt hoe we ons gedragen. Ik geef hier enkele voorbeelden van gedrag dat volgt op positieve en negatieve gevoelens.
Positieve gevoelens zijn vreugde, blijdschap, dankbaarheid, liefde, verliefd zijn, stil genieten (van iets wat je mooi vind), barmhartigheid, geven (meer dan vragen), rust in jezelf vinden, aanvaarding (van dingen waar je geen invloed op kunt uitoefenen). Voel je je goed dan is het gemakkelijk te luisteren naar jezelf of anderen en mogelijkheden te zoeken om problemen te oplossen.
Negatieve gevoelens en emoties zijn: je niet gehoord voelen, een laag zelfbeeld, in jezelf kruipen, angst, depressie en agressie.
De gevolgen van dergelijke negatieve gevoelens kunnen zijn: overdreven aandacht vragen, drankmisbruik, drugsgebruik, grote tatoeages aanbrengen, opgaan in het gedrag van beroemdheden, geldzucht, seks gericht zijn, zelfverminking en in het ergste geval zelfdoding.
Uiteraard zijn deze gevolgen beschreven voor volwassenen en slechts gedeeltelijk van toepassing op kinderen. Maar kinderen worden eens volwassen en het is belangrijk dat ouders bewust erop aan te sturen dat kinderen zich goed voelen. Als kinderen ouder worden, kunnen ze zelf ervoor zorgen dat ze goed in hun vel zitten door hun wil en verstand te gebruiken. Dat is iets wat ouders hen moeten leren.
De wil: kiezen in vrijheid
De wil is een vrij abstract begrip. Zowel in de psychologie als filosofie wordt het verschillend uitgelegd. Een goede uitleg vind ik: “De vrije wil is het menselijk vermogen om te kiezen hoe we handelen. Belangrijke elementen van dit vermogen zijn: alternatieven hebben om uit te kiezen, zelf de oorsprong zijn van je acties en redenen kunnen geven voor je handelen.” (bron: Filosofie Magazine)
Aan de wil zijn nogal wat voorwaarden verbonden. Allereerst moet je de innerlijke kracht voelen om te kiezen. Daarnaast moet je in vrijheid en onafhankelijkheid leven, anders lukt kiezen niet en wordt er voor je gekozen. Ook moet je voldoende kennis hebben om een goede keuze te maken. Heel jonge kinderen missen het referentiekader om bepaalde belangrijke of ingewikkelde keuzes te maken. Als ouder of begeleider is het goed om niet voor je kind te kiezen, maar hem te helpen bij keuzes op zijn niveau, door dóór te vragen, de vraag helder en misschien te herformuleren en de keuze te respecteren. Gaat het mis? Dan is dat een leermoment.
Peuters ontdekken dat ze een eigen wil hebben. En dat zul je weten! Ze willen speelgoed niet afgeven of iets niet meer eten. De redenen die peuters geven voor iets wel of niet willen, zijn vaak heel basaal. Je kunt peuters een beetje sturen in hun keuzes, maar blijf op hun niveau en geef niet meer informatie dan ze aankunnen. En laat ze geen keuzes maken waarvan ze de gevolgen niet kunnen overzien. De hand laten branden bijvoorbeeld, omdat het kind nu eenmaal zelf kiest om de kachel aan te raken, lijkt me niet wenselijk.
Het is goed om de nieuwsgierigheid van kinderen te belonen, maar het is ook belangrijk kinderen te beschermen zodat ze geen gevaarlijke grens overgaan. Een grens waar ze qua ontwikkeling, zeker ook in geestelijke zin, nog niet aan toe zijn of die onveilig is. Elk kind ontwikkelt zich anders en een strakke leeftijdgrens voor bepaalde keuzes is daarom niet te geven.
Ons verstand
Een abstracte beschrijving van verstand is: het menselijk vermogen om logisch te redeneren. Dit is noodzakelijk om te kunnen leren. Het verstand is hetzelfde als ‘denkvermogen’. De mate van ontwikkeling van dat vermogen is de intelligentie.
Bij deze ontwikkeling hoort een leerproces. Als je jong bent is je verstand nog niet heel erg ontwikkeld en laat je je vaak nog leiden door je gevoel. Dat is menselijk, ook volwassenen laten zich nog altijd leiden door gevoel en is het verstand naar de achtergrond verdwenen.
Helaas monden beslissingen uitsluitend genomen op gevoel vrijwel altijd uit op een teleurstelling. Word in de bijbel geboden God lief te hebben ‘met heel uw hart en verstand’, echtelieden doen dat vaak anders. Heel veel mensen gaan een relatie aan op basis van uitsluitend gevoel. Met als gevolg de vele echtscheidingen die zo slecht zijn voor kinderen. Zeker in moeilijke tijden in de relatie is het belangrijk óók de wil en het verstand te raadplegen.
Samenspel van gevoel, wil en verstand
Mensen hebben er baat bij als gevoel, wil en verstand in evenwicht zijn. Laat je je bij keuzes leiden door één van de eigenschappen, dan loopt dat vaak uit op een teleurstelling. Maar zelden zijn de eigenschappen in evenwicht. Meestal overheerst één van de drie en vaak is dat gevoel. Wie bewust leeft en de drie eigenschappen in evenwicht brengt, heeft een gelukkiger leven.
Het is daarom goed kinderen te leren ook verstand te gebruiken en te laten ontdekken wat ze willen. Zo kunnen ze in wijsheid keuzes maken en staan ze steviger bij turbulentie in het leven. Ze kunnen bewuster kiezen voor de dingen die hen vreugde geven en dingen die dat niet doen laten voor wat ze zijn.
Natuurlijk moet een kind oud genoeg zijn om hierover na te denken, ik denk dat dit kan vanaf ongeveer 8 jaar. Als ouder kun je dan beginnen met samen met het kind te reflecteren op het gedrag van het kind.
Je kunt samen kijken welke rol gevoel speelt bij hun uitingen en beslissingen en wat voor een gevoel dat dan was. Leer kinderen emoties te benoemen en herkennen, zo krijgen ze er grip op. Het is menselijk dat emoties van positief naar negatief gaan en weer terug, als de slinger van een klok. Is de slinger uit balans, dan kun je met verstand en de wil deze samen weer in balans brengen. Zeker als het gaat om een negatieve emotie, is dat wenselijk.
Want emotie bepaalt heel vaak het gedrag. (Niet alleen bij kinderen overigens.) Als jouw kind op het schoolplein het hardste schreeuwt van de spelende kinderen, of als het stil in een hoekje zit of vaak ruzie maakt in de klas, dan kun je dat als negatief gedrag benoemen. Maar het gedrag is ingegeven door negatieve emoties. Probeer dáár met je kind over te praten. Dat doet een kind uiteraard alleen als het zich geliefd en geborgen weet. Laat het zijn emoties uiten en kijk of je de gevoelens met behulp van verstand of de wil kunt ombuigen in positieve gevoelens. Emoties, verstand en de wil beïnvloeden namelijk elkaar.
Helikopteren voordat je beslist
Als je een beslissing moet nemen en je hebt de tijd, dan is het goed erboven te hangen, als het ware te ‘helikopteren’ en te bekijken of gevoel, wil en verstand ten aanzien van de kwestie in balans zijn. De drie genoemde eigenschappen zouden door dit helikopteren in balans gebracht moeten worden voordat er een beslissing genomen wordt. Dat zouden ouders hun kinderen moeten leren. Dat kan door je kind voorbeelden te geven van hoe jij op die manier beslissingen hebt genomen en te vertellen hoe dat uitpakte.
In directe situaties, waarin je snel een beslissing moet nemen, kom je niet aan een dergelijke overweging toe. Dan gaat je karakter en je referentiekader een rol spelen. Hoe is dat gevormd? Ben je oordelend ingesteld of juist vergevingsgezind. Heb je respect en begrip voor een ander of geldt alleen jouw mening? Ben je de rust zelve of een opgewonden standje? Wil je je gelijk halen of kun je het ook laten rusten? De juiste hartsgesteldheid hoor je van huis uit mee te krijgen. Ouders zijn daarin het voorbeeld. Welk voorbeeld krijgt jouw kind?
Instinct en intuïtie
Dit zijn belangrijke eigenschappen die ook een rol spelen bij de beslissingen die jouw kind neemt en gaat nemen. Wat is het verschil?
Instinct is een spontane reactie van je lichaam op een situatie, vaak door angst of gevaar ingegeven. Voorbeelden zijn je hand terugtrekken als je je brand aan iets, iets wat valt opvangen, net op tijd bukt wanneer iets voorbij vliegt. Een kind reageert nog niet altijd instinctief, omdat het referentiekader nog niet zo groot is, neem het voorbeeld van de kachel. Bij een grommende hond of blazende zwaan zal een kind vaak wel instinctief weglopen. Bij harde muziek/geluid brengt een kind instinctief de handen voor de oren.
Intuïtie is wanneer je ziel spontaan reageert. Wat een ander zegt geeft een steek in je hart. Of spoort niet met jouw gevoel, doet je maag ineenkrimpen. Soms is het maar een flits, maar leer ernaar te luisteren. Bedenk ook dat deze eigenschap van nature bij een kind zeer aanwezig is. Een kind voelt op basis van deze eigenschap bijvoorbeeld haarfijn aan met wie het te maken heeft. Het is de kunst om als ouder dit signaal ook op te pikken en er iets mee te doen. Luister naar je intuïtie!
Ik heb veel volwassenen gesproken die relatieproblemen kregen. Altijd was er ergens in de beginperiode van de relatie wel een moment, en vaak meerdere, waarvan achteraf gezegd werd; “Ja, achteraf gezien had ik wel het gevoel dat er dit of dat niet klopte aan wat de ander deed of zei. Omdat ik van die persoon hield, heb ik daar geen aandacht aan geschonken.” Het werd met de ‘mantel der liefde’ bedekt.
Vergevingsgezindheid is een mooie eigenschap, maar geluk vinden en behouden evenzo, zeker als er kinderen deel uit gaan maken van jullie leven. Betrek daarom ook verstand en de wil bij de relatie en luister naar je intuïtie. Zo maak je betere keuzes die niet alleen van invloed zijn op jouw leven, maar ook op dat van je kind.
