Geef de egel een huis

Help de egel de winter door. Maak een rommeltuin of egelhuis waar hij zijn winterslaap kan houden.

Dit is één van de activiteiten van Moestuinieren met Kinderen.

Egels zijn geweldig. Kleine waggelende beestjes die niemand kwaad doen en nuttig zijn bovendien. Een egel zie je niet zomaar. Het zijn nachtdieren die als het gaat schemeren actief worden en op zoek gaan naar voedsel. Daarbij hebben ze een vaste route en lopen ze 3 tot 5 kilometer per nacht.

Kom je er overdag een tegen, dan is er een grote kans dat deze ziek is en kun je het beste de egelopvang bellen. Ga vooral niet zelf dokteren, want door gebrek aan kennis en de juiste voeding en medicijnen sterven gewonde egels vaak op de keukentafel. Alle goede bedoelingen ten spijt.

Het is dit weekend egelweekend. Lees hier hoe jij kunt helpen.

Wat eten egels?

Egels eten slakken, rupsen, wormen, spinnen en andere insecten. Ook kikkers en zelfs af een toe een muis. Dat maakt egels heel nuttig, je hebt eigenlijk geen insectenverdelging meer nodig. Sterker nog, dit spul is ook schadelijk voor egels, ze kunnen eraan doodgaan. Ook (ecologische) slakkenkorrels zijn gevaarlijk voor egels, ook al staat er op het pak dat dit veilig is.

Bedreigde diersoort

Er zijn wel twintig soorten egels, waaronder de langooregel en de langstekelige egel. Ze komen voor in China, Afrika en Europa.

Vooral in Europa wordt de egel is zijn voortbestaan bedreigd. De afgelopen decennia is de egelstand gehalveerd. Alle gevaren op een rij:

1. Zijn grootste vijand is de auto. Jaarlijks worden 380.000 egels doodgereden in Nederland.
2. Behalve het intensieve verkeer en gif vormen ook het verdwijnen van zijn leefgebied en natuurlijke tuinen met begroeiing en voedsel een bedreiging. Er zijn teveel tuinen betegeld.
3. Dan is er nog de droogte. Hierdoor zijn minder insecten (slakken!) te vinden. Bovendien droogt de egel uit zonder water.
4. Ten slotte zijn er de maairobots. Het is misschien lekker gemakkelijk zo’n ding in je tuin te laten rijden, maar egels worden er levend door verslonden.

De egel is in Nederland tegenwoordig zo zeldzaam dat hij eigenlijk op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten thuishoort.

Om de egel een handje te helpen, kun je doneren aan de stichting Egelbescherming. Daarnaast kun je in je eigen omgeving veel doen om de egel een goed thuis te bieden.

Egels in winterslaap

Als het kouder wordt en er weinig insecten zijn te vinden, houdt de egel gedurende zo’n vijf maanden een winterslaap. Hij gaat dan in ‘standby’ modus: een trage ademhaling, een lage lichaamstemperatuur (van 1 tot 5°C) en een verminderde stofwisseling. Zo verbruikt de egel heel weinig energie.

Desondanks moeten egels een vetreserve aanleggen om de winter goed door te komen. Dat doen ze door in de herfst flink te eten.

Het is dit weekend egelweekend. Help je ze mee tellen?

Geef egels geen melk

Je mag egels in die periode gerust bijvoeren. Geef ze in geen geval melk! Ze krijgen diarree en kunnen ervan doodgaan. Een schoteltje water is beter.

Ook plantaardig voedsel als pindakaas, boterhammen en fruit en ander mensenvoedsel is niet geschikt voor deze dieren.

Egels zijn carnivoren, dus met fruit en groenten kunnen ze niet veel. Rozijnen zijn slecht voor het egelgebit. Meelwormen en zonnebloempitjes kunnen ernstige botafwijkingen veroorzaken vanwege het calcium- en fosforgehalte (MBD bone disease). Geef dus vooral geen meelwormen! Wat water en kattenbrokjes of blikvoer voor katten (zonder suiker) is voldoende.

Er is ook speciaal egelvoer te koop. Als je dat mengt met kattenbrokken, krijgen ze zeker voldoende binnen.

Waar voer je egels?

Een omgekeerd sinaasappelkistje, overdekt met plastic tegen de regen, is ideaal om het voer onder te zetten. Maak in de lange wand een egelpoortje met een sluis en leg een steen op het kistje. Zo kunnen katten, eksters en kauwen niet bij het voer komen.

Zet het voer neer als de avond valt. Dat is het voor de egel in de vrije natuur etenstijd. Geef niet elke dag en niet teveel. Ze ontwennen zo zelf voedsel te zoeken en kunnen te dik worden.

Egelvriendelijke tuin

Veel tuinen zijn tegenwoordig niet meer geschikt voor egels. Ze zijn te keurig onderhouden of betegeld. Dat betekent te weinig planten, daardoor te weinig voedsel (insecten) en te weinig beschutting voor nest of winterslaap in de vorm van braamstruiken, heggen en omgevallen bomen.

Wil jij egels in je tuin, zorg dan voor rommelige hoekjes, zoals een takkenbos of een steen- of houtstapel. Daartussen maken egels met droge blaadjes, mos en stukjes stro een heerlijk warm holletje voor winterslaap of jongen. Je kunt zelf wat extra blaadjes of stro neerleggen.

Zo voorkom je dat egels tegen beschutting voor kou en regen een onderkomen zoeken in verbrandingshopen, composthopen of garages en kassen. Met het gevaar te worden verbrand, omgespit of opgesloten.

Maak een doorgang naar de buren

Maar minstens zo belangrijk is dat de egels van tuin naar tuin kunnen lopen. Egels leggen heel wat kilometers per nacht af. Ze blijven vrijwel nooit op één plek en delen hun territorium met soortgenoten. Ze hebben de ruimte nodig.

Een schutting of een hek is een ondoordringbare barrière voor de egel. Maak een gat van 14×14 centimeter in hek of schutting zodat egels vrij en veilig door de buurt kunnen bewegen. Zo wordt hun leefgebied vergroot en kunnen ze op zoek naar een partner. Ook wordt het voor egels gemakkelijker om schuilplekjes en voldoende voedsel te vinden.

Let op fruitnetten

Tennisnetten of fruitnetten in de tuin dienen zo strak mogelijk te worden gespannen zodat de egel er niet in verstrikt kan raken. Hang ze een eindje boven de grond en maak losse einden goed vast. Beter is om insectengaas te gebruiken dat zo dicht geweven is dat er geen vogels en egels in verstrikt kunnen raken.
Ook in blikjes en bekertjes kunnen egels vast komen te zitten. Laat deze dus niet slingeren.

Zorg ervoor dat in vijvers en grachtjes een plankje ligt met gaasdraad zodat egels die erin vallen er ook weer uit kunnen klimmen.
Maak een opening (egelpoortje) in tuindeur of schutting van 14×14 centimeter, een egel moet de tuin kunnen verlaten om te scharrelen.

Bouw een egelhuis

Je doet de egel een groot plezier door een egelhuisje te bouwen voor winterslaap of het grootbrengen van jongen. Hier kun je meer lezen over de materialen en de voorwaarden waaraan een egelhuis moet voldoen. Ook staan er linkjes met bouwtekeningen en werkbeschrijvingen.

Kinderen vinden het vaak leuk mee te helpen met bouwen of om de bodem te bedekken. Egels hebben zachte voetjes en lopen het liefst op bladeren, kleine takjes, mos en hooi. Door een flinke laag stro onderin te doen, zitten egels lekker droog en warm gedurende hun winterslaap.

Kijk hier voor foto’s en belevenissen van een enthousiaste doe-het-zelver. Voor de drukbezette of niet-klussende mama’s en papa’s zijn er gelukkig ook kant-en-klaar egelhuisjes te koop.

Wanneer plaats je het egelhuisje?

Dat maakt eigenlijk niet uit. Van oktober tot maart houden egels een winterslaap, maar door klimaatverandering zijn ze waarschijnlijk wat later. Soms wisselen ze in februari nog van slaapplek. In het voorjaar hebben de jongen een veilige plek nodig. Plaatsen kan dus altijd.

Waar plaats je het huis voor de egel?

Zet het huis op een rustige plek, uit de buurt van spelende kinderen en honden. Honden kunnen een egelhuis uitgraven en de egel in winterslaap doden. Als je het egelhuis in de buurt van de schutting plaatst, kan de egel – die graag scharrelt – gemakkelijk de uitgang van de tuin vinden. Natuurlijk wil je zien of het huis gebruikt wordt. Maar als je de ingang in het zicht zet, wordt het egelhuis misschien niet gebruikt. Egels zijn erg schuw. Verberg daarom de ingang met bladeren en overhangende takken voor andere dieren.

Plaats het huis op een paar tegels om rotting en vocht te voorkomen. Dan bedek je het met bladeren en aarden of turfmolm. Deze laag vormt een extra bescherming tegen de kou. Laat de ingang en de ventilatiebuis vrij! Leg er ten slotte een oude mat of een stuk fijnmazig gaas overheen om wegwaaien van het blad te voorkomen.

Verstoor de winterslaap niet!

Natuurlijk ben je heel nieuwsgierig: wordt het huis gebruikt? Maar onderdruk de neiging het dak op te tillen of in een egelnest te kijken. Egels die ontwaken tijdens hun winterslaap vluchten en moeten hun vetreserves aanspreken waardoor ze meestal doodgaan.

Er zijn andere manieren om te ontdekken of er egels zijn. Strooi wat zand voor de ingang en hark dat aan. Pootafdrukken zijn zo gemakkelijk te herkennen. Je kunt ook letten op uitwerpselen van de egel of verschoven bladeren. Een laatste optie is een wildcamera. Erg leuk om samen de opnamen te bekijken!

De egel ontwaakt

In maart wordt de egel weer wakker. Ondanks de zuinige standby-modus heeft hij ongeveer een derde van zijn gewicht verloren. Zodra de egel is vertrokken, kan het huisje worden schoongemaakt. De beste tijd daarvoor is april/mei.

Leg in het schone egelhuis weer vers dor blad, zodat het vrouwtje er haar jongen kan grootbrengen. Dat doet ze in juli en soms nog een keer in september.

Een nestje bestaat meestal uit zo’n 5 tot 8 jongen. Elk jong begint zijn egelleven met circa 100 stekels en een mond vol melktandjes. Na een maand gaan ze met hun moeder mee om te zien wat er buiten het nest te eten valt. Toch blijven ze nog wel een tijdje moedermelk drinken. Na een maand of vier kunnen de kleine egeltjes op eigen benen staan. Dan hebben ze ongeveer 3.000 stekels. Een volwassen egel heeft er 8.000.

Meer egelfeitjes:

• • Egels (Erinaceus Europaeus) zijn ouder dan de mensheid. Er zijn resten gevonden van zeventig miljoen jaar oud. Deze prehistorische Deinogalerix (verschrikkelijke feeks) was bepaald geen schatje. Het dier was drie keer zo groot als ‘onze’ egel en had tanden als stiletto’s in plaats van stekels.
  • Een volwassen egel heeft 8.000 stekels die om de anderhalf jaar worden vernieuwd en zit altijd onder de vlooien. Hij weegt anderhalf kilo en wordt maximaal 8 jaar oud.
  • Een geschrokken, opgerolde egel heeft minstens vijf minuten nodig heeft om zich weer te kunnen ontspannen (ontrollen).
  • Als egels paren laat het vrouwtje haar stekels voor het mannetje zakken, zodat hij op haar kan komen. Hoor je een heftig gepiep en gesnuif in de tuin? Grote kans dat een egeltjespaar er de liefde bedrijft.
  • In de VS komen egels van nature niet voor. Ze zijn geïmporteerd voor liefhebbers die Olympische Spelen voor egels houden met hardloopbanen en hordelopen. Er zij ook wedstrijden voor de tamste of mooiste egel. Egels zijn er een ware rage en worden als huisdier gehouden.
  • Een grote egelfan is ecoloog Hugh Warwick. Hij schreef een boek over de ‘hedgehog’ en volgde maandenlang twaalf exemplaren na hun vrijlating uit een opvangcentrum. De egels kregen een naam de paste bij hun persoonlijkheid. De een was nieuwsgierig, de ander afstandelijk. Aan het eind van zijn onderzoek was het dozijn gedecimeerd tot vier. De rest was overreden, opgegeten, verdwenen of verhongerd.

Meer info over egels en opvang zieke egels
Of deze brochure over egels bij de Zoogdierenvereniging

Bron o.a.: Krant van de Aarde

Fotocredits:
Egel in slider, Arthur Klamut – Egel bovenaan blog, Ali Taylor – Slak (licentie) – Egelpoep, Annelies Braakman